hejmar 14-15

zivistan - havîn 1994

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

(Xerzan), Ordixanê Celîl (St.Petersbûrg), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Zinar Soran (Dêrik), Têmûrê Xelîl (Rewan), ReÒo Civîna payize di navbera rojên 29 Zîlan (Agirî) û Zeynelabidîn Zinar (Batman). teÒrîn-5 kanûn 1993yan de, li Parîsê, pêk hat. TiÒtê vê civînê yê hêjayî gotinê ew e ku civîn di Civîna bihara 1994an dema lidarketina konferanseke navneteweyî de, ku di bin navê «Zimanê kurdî ber bi sala 2000 Civîna panzdehemîn ya li ser zimanê î» de, ji aliyê Enstîtuya Neteweyî ya Ziman û kurdî, zaravayê kurmancî, di navbera rojên 3Bajarvaniyên Rojhilatê û Enstîtuya Kurdî ya 8ê nîsana 1994an de li Swêdê, di xwendegeha Parîsê ve hatibû amade kirin. Ji çaraliyên ciha- Biskops Arnöyê de pêk hat. nê, kesên kurd û biyanî, wek pispor yan jî wek Bernameya vê civînê, ji gotûbêjên li ser mêvan ji bo vê konferansê ku di avahiyeke xwe- hin pirsgirêkên rastnivîsînê, ferhenga pehlewî, ser û kevnare ya zanîngeha Sorbonê de pêk devoka Hekariyan, navdêr û lêkerên ji dengan dihat, hatibûn vexwandin. Mebesta vê konferansa navneteweyî, bi kurtî, ew bû ku rewÒa zimanê kurdî ya îro, gehînek û qonaxên ku ew di vê sedsala dawîn de jê derbas bûyî û tecrubeyên jê derketî, raxîne ber çavan û wan binirxîne. Herweha wî bide ber çend zimanên din, ku di dîroka xwe de rastî gelek asteng û boblatan bûne ku diÒibîne yên zimanê me, nirxandin û bêjîngkirina encamên wan û hwd. Herçî bend û raporên pisporan, gotar û axaftinên vexwandî û mêvanan in, ku pêÒkêÒî konferansê kirine, dê piÒtre wek pirtûkekê bi çend zimanan bête weÒandin. BeÒdarên civînê, di wan çend rojên mayî de, li ser xalên programa xwe xebitîn. Ji bo civîna bihara 1994an bernameyek danîn. Hevalên ku beÒdarî vê civînê bûbûn ev in : Khosrow Abdollahî (Selmas), ElîÒêr (Wan), Lutfî Baksî

Civîna Parîsê

kurdî ristin, rêsîn teÒî teÒîrêsî teÒî ristin/rêsîn serteÒî doxteÒî, dûlkê teÒiyê nîk, nêk, nihk, nik, nûk zî rîÒ peng guloka dupengî

tirkî efiirmek, ifimek ifi, örek efiirme, ifime (ifi ile) öreke (ifi) ile efiirmek ifi baÒÈ, örekebaÒÈ ifi sapÈ, örekesapÈ ifi tÈfiÈ, öreke tÈfiÈ ince iplik yün iplifii yumak yapÈlÈrken çaprazlamasÈna atÈlan bafilar çifte bafilÈ yumak

diafirin, peyvên di kovarên Ronahî û Roja Nû de û herweha ferhengokên hin klasîkên me pêk hatibû. Civînê, herwekû caran, kar û barên xwe nirxand û ji bo civîna pêÒî jî bernameyek danî. Em hin ji encamên vê civînê di vê hejmara Kurmancî de diweÒînin. Hevalên ku beÒdarî vê civînê bûbûn ev in : Khosrow Abdollahî (Selmas), ElîÒêr (Wan), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), DerwêÒ Ferho (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Rojen Barnas (Diyarbekir), ReÒo Zîlan (Agirî) û Zeynelabidîn Zinar (Batman).

fransîzî filer la laine fuseau filage avec un fuseau filer avec un fuseau la tête du fuseau la tige du fuseau pointe métallique du fuseau fil fin fil de laine nœud croisé de la pelote pelote à deux nœuds

ristin Amadekar : Zinar SORAN îngilîzî to spin spindle spinning to spin head of the spindle spindle's stem spindle's needle thin yarn yarn crosswise knot in a wood ball wood ball with double knots Kurm ancî • 135 •

guloka çarpengî peng, kelef, penge ta, dezî tayê xav, tayê kêmba ben, benik, bend nex, nexik arÒûjin, asûjin, arÒûn, aÒûjin sênex qinap, qirnap kap werîs Òirît teng, tang bisk kulî, sîmek lûfik, lûlik Òeh, Òehhirî, Òe Òehmû, Òehê mû devÒeh

hirîÒo hirî raxistin veçirandin Òeh (Òe) kirin berkabik, berrank

teÒî vizandin teÒî zîz kirin teÒî badan ziyîn binÒeh, binÒe serÒeh, serÒe mû hirî liva tiftîk, çûr kej

• 136 • Kurm ancî

dört bafilÈ yumak çile iplik iyice efirilmemiÒ iplik ip kÈl iplik çuvaldÈz

pelote à quatre nœuds écheveau fil fil mal formé corde fil en poils de chèvre grosse aiguille pour sacs à grains kalÈnca kÈl ip ficelle en poils de chèvre kÈnnap fil en chanvre kalÈn ip ficelle urgan grosse corde en poils de chèvre Òerit corde en chanvre enli yassÈ urgan bande tissée en poils de chèvre yün saçafiÈ frange de laine brute taraktan geçirilmiÒ efirirmeye flocon de laine hazÈr yün tutamı peignée efiirmeye hazÈr uzunlamasÈna mèche de laine dolanmÈÒ yün yumafiÈ peignée yün tarafiÈ peigne à laine kÈl tarafiÈ peigne à poils bir defada yün tarafiÈ quantité de laine brute afizÈna gelebilecek qui pourrait être passée miktarda yün destesi au peigne en une fois 1) yün yÈkama günü, 1) jour du lavage de la 2) yün yıkayan laine, 2) laveur, se de laine yünü kurutmak étendre la laine pour için sermek la sécher taraklama öncesi triage de la laine brute yolarak ayÈklamak avant le peignage taramak peigner efiirmede kullanÈlan protège-jambe deri veya muÒambadan en cuir ou toile cirée yapÈlan diz önlüfiü utilisé par les fileuses ifi çevirmek tourner fuseau ifii hÈzlandÈrarak faire tourner vite döndürmek le fuseau ifi çevirmek tourner fuseau ipi makaraya/yumafia sarmak embobiner tarak artÈfiÈ yün rebut du peignage taraklanmÈÒ ilk yün laine peignée de premier choix kÈl poils yün laine kuzu yünü laine d’agneau tiftik mohair bir çeÒit keçi kÈlÈ sorte de poils de chèvre

wood ball with four knots hank thread, yarn ill spinned yarn rope, cord, string hair made thread packing needle string made of goat's hair hemp thread string, twine stout rope made of goat's hair hemp rope strip made of goat's hair fringe of untreated wool pinch of combed wool tuft of combed wood card comb quantity of untreated wool that can be carded in one go 1) wool washing day 2) wool washer to spread out wool to let it dry sorting out wool before carding to card leather shin guard

to roll the spindle to turn the spindle quickly to roll the spindle to wind carding left-ouers top-quality carded wool hair wool lamb’s lab's wool mohair kind of goat's hair

F E R H E N

G

O

K A

Pehlewî û K urmancî P

Amadekar : Rojen BARNAS

ehlewî, Farisiya navîn e. Farisiya kevin yek ji zimanê resmî yê dewletê yê dewra Axamenidan bû ku ji dema Darius (çi bigre berî Îsa 500î) heta dema zefta Îranê ya Îskenderê Makedonî ajot (berî Îsa 330-327). Di dema Axamenîdan (Akamenid) de Farisî, Êlamî û Akadî zimanên resmî û Aramî jî zimanê dîplomasî û bazirganî yên împaratoriya Persan bûn.(1) Bi vegirtina Îranê ya Îskender re Farisiya kevin ji zimanê resmî yê dewlet-bûyinê derket û cihê xwe ji zimanê resmî yê împaratoriya Îskender, ji Yûnanî re hiÒt. Di nîveka sedsala 200î berî Îsa Parthên koçer ku li bakurê Îranê bûn, ji rojhelat û bakur ve heta Babîl û Êlamê Îranê dan ber xwe û kirin bin hukmê xwe, ku di wê demê de ev dever di bin hukmê Seleukiyan de bûn û zimanê wan ê burokrasiyê Yûnanî bû. Di destpêkê de Parth zimanê xwe di danûstandinên resmî de bikar neanîn, di dewsê de Yûnanî wek zimanê resmî bi kar anîn. Parthî di destpêkê de zaravayekî îraniyê bakurîn bû ku nêzîkî Skîtî û Sakayî bû û jê re Pehlewî an Farisiya navîn jî tê gotin. Di zemanê Sasaniyan de (piÒtî Îsa 224-641) û bi taybetî di dema Narseh de (293 - 302) Parthî an Pehlewî bû zimanê resmî yê dewletê. Bi têkçûna hukumraniya Îranê li hember

A

Transkrîpsiyona Pehlewî û xwendina wê a=e agar (eger) ambar [Er. ‘anbar] (‘ember) arzæn (erzan) asmæn (esman) [N: æsmæn] az (ez) [P] æ=a æfr¡dan, æfr¡n- (afrîden, afrîn-) [N: æfar¡dan, æfar¡n-] (aferîden, aferîn) æfr¡n [N: æfar¡n] (afrîn, aferîn) ægæh (agah)

îstilayên Îslamê, Pehlewî an Farisiya navîn jiyana xwe temam kir. Di dewsê de Erebî wek zimanê dîn, bû zimanê resmî yê dewleta Îslamê û bêguman yê Îranê jî. Di 822yan de Tahirê Samanî li Xoresanê têkiliya xwe ji xelîfê Bexdayê birî. Samanî ku xwe ji azbata Sasaniyan dihesibandin di koÒk û serayên xwe de Òair û nivîskar xwedî dikirin û Farisiya ku gel pê diaxifî wek zimanê edebiyatê pêÒve birin. Ji vê Farisiya ha re Farisiya nû tê gotin. Wek Òaxekî ji dara zimanê Hîndû Ewropayî zimanê Îranî ji sê guliyan pêk tê:(2) 1) Îraniya bakur: Osetî, Skîtî, Sogdî û w.d 2) Îraniya rojhelat: PeÒtû (Efxanî) û Avestayiya kevin 3) Îraniya rojava: Farisî û Kurdî Bi vê xebata ha me xwest dûrîtî û nêzîkiya bêjeyên di Kurmanciya me ya îroyîn û yên di Pehlewî de tesbît bikin. Ev xebata me li ser bingehê “Ferhenga Pehlewî-Îngîlîzî”(3) ya D.N.Mackenzie ye. Bêjeyên di vê ferhengê de ji Farisiya Navîn a Manîkî (dînê Manî) û Farisiya Nû ya herî zû pêk hatine. Transkripsiyon û maneya bêjeyan a bi Îngîlîzî yên Mackenzie ne. Me bi tenê bilêvkirina (telafûz) wan a bi Kurmancî (yên bêjeyên Pehlewî) û maneya wan a bi Kurmancî li berê danî. Di vê xebatê de me ji bêjeyên sivik yanî yên di bilêvkirinê de çibigre mîna hev in dest pê kir û di civînên pêÒ me de jî hêdî hêdî ber bi yên girantir ve herin. ______________________

(1) Bra Böckers Världs Historia, cild 3, r. 93, Bokförlaget Bra Böcker, Höganäs, 1983. (2) Bra Böckers Lexikon, cild 11, r. 381, Bokförlaget Bra Böcker, Höganäs, 1986. (3) A Concise Pahlavi Dictionary, D.N.MACKEZIE, Oxford University Press, Ely House, London, W.r, 1971.

Kurmanciya îroyîn

Fransizî

Îngilîzî

eger, ger, heger ember (bihn) erzan [!] esman ez

si ambre gris cher ciel je

if amber gris valuable, worthy sky, heavens I

afirandin, afirîn-

louer, bénir, créer

praise, bless, create

aferîn, eferim agah

bénédiction, louange avisé, au fait

praise, blessing aware, knowing

Kurm ancî • 137 •

ærd (ard) æ"t¡h [N: æ"t¡] (aÒtîh, aÒtî) æzæd (azad)

ard, ar, arvan aÒtî azad, aza

farine paix noble, libre

flour peace nobble, free

b=b bæ# (ba‹) bahr (behr) bæj (bac) bælën [N: bæl¡n] (balên / balîn) bar (ber) bær (bar) bærestæn (baristan)

ba‹, ba‹çe behr, par bac balîn, baliÒne, balîv, balgih ber (meywe) bar baristan

bærestæn¡h (baristanîh) baxt (bext) bæz (baz) bë (bê / bî) bëh (bêh / bih) bize"k [N: pizi"k] (biziÒk) bÏr (boor) br¡n (brîn)

baristanî bext baz bê bih, biyok bizîÒk, bijîÒk bor birîn

brinj [N:birinj] (brinc / birinc) bryng [N:birinj] (brwîng, birinc)

birinc birinc

jardin part, portion, lot taxe, tribut coussin, oreiller fruit, produit, profit charge, fardeau, devoir patient (patience), résigné patience, résignation fortune, destin, sort faucon sans coing médecin roux, brun-rouge coupe, division, coupure riz bronze

garden, orchard part, portion, share, lot tribute, tax cushion, pillov fruit, produce, profit load, burden, duty patient (patience), resigned patience, resignation fortune, fate hawk, falcon except, without quince doctor, physician reddish-brown, bay (horse) cut, division, delimination, limited rice bronze, brass

çember çend çeng [e.k.] çerm çewgan, çogan

cercle, cerceau combien, tant harpe peau, cuir maillet de polo, polo

circle, hoop how many, much, so many harp skin, hide, leather polo-stick, polo

çinar

platane oriental

oriental plane tree

d => d dæd (dad)

dad

daftar (defter)

defter

law, justice; those scriptures dealing with legal matters register, acount-book

-dæn (-dan) dæn(ag) [N: dæna] (dan/daneg/dane) dar (der)

-dan, -dank dan, dane, tene

loi, droit, justice; écrits portant sur des questions de droit registre, livre de comptabilité suffixe, qui contient semence, graine

suffix, -holder, -container seed, grain

der, derî

dær (dar) -dær (-dar) darband (derbend)

dar -dar derbend

porte; palais, chapitre, sujet arbre, potence, bois suffixe, qui contient porte, portail

door; palace; chapter, subject tree, gallows; wood suffix, -holder, -keeper gate

B

Ç ©=ç ©ambar (çember) ©and (çend) ©ang (çeng) ©arm (çerm) ©aw(la)gæn [N:©augæn] (çewlegan / çewgan) ©inær (çinar)

D

• 138 • Kurm ancî

dard (derd) dærën (darên) dargæh (dergah) darmæn (derman) darz (derz) dæs (das) dast (dest) dast-gir (destgîr) da"t (deÒt) deh (dih) dën [N: dîn] (dên / dîn) dënær [N: d¡nær] (dênar / dînar) dëw (dêw) dëwær (dêwar) d¡dær (dîdar) dil (dil) dilër (dilêr) diz (diz) dÏst (doost / dºst) drust [N:durust] (drust / durust) d‚r (dºr)

E

ëk [N: yak] (êk / yek)

F

framæn [N:farmæn] (freman / ferman) frayæd [N : faryæd] (freyad / feryad) frazën [N: farzin] (frezên / ferzin)

G

derd darîn derge, dergah derman derz das dest destgîr, destgir deÒt dih, dêh dîn dînar dêw dîwar d¡dar [e.k.] dil dilêr diz, dize, dêz, dêze dost drust dºr

douleur en bois porte, embrasure de porte remède, médicament ourlet faucille main auxiliaire, captif terrain découvert paysage, terre, village religion dinar (or) démon, diable mur vision, visible coeur courageux forteresse ami droit, juste lointain, distant, éloigné

pain wooden doorway remedy, medicine seam sickle hand helper, captive plain, open, ground country, land, village religion (gold) dinar demon, devil wall sight, visible heart brave fortress friend right, just far, distant, remote

êk, yek

un

one

ferman

ordre, instrument; péché mineur aide, assistance (échecs) reine (lit. garde)

order, command; a minor degree of sin help, assistance (chess) queen, (lit. ‘guard’)

tombe, fosse plâtre, gypse place, lieu, siège suffixe, formant des noms d'artisans lourd, sérieux, difficile cou chaud tamaris argile, glaise herbe, herbage couleur viande fleur, rose doute dôme, coupole, temple du feu âme, fantôme

hollow, cavity, tomb plaster, gypsum place, throne, bed suffix forming actor nouns heavy, serious, difficult neck warm, hot tamarisk clay grass colour meat, flesh flower, rose doubt dome, fire-temple

feryad [e.k.] ferzîn, ferezîn

gabr [N: gÏr] (gebr, goor) ga© (geç) gæh (gah) -gar (-ger)

gor geç -geh, -gah -ger

garæn [N: giræn] (geran / giran) gardan (gerden) garm (germ) gaz (gez) gil (gil) giyæ(h) (giya(h)) gÏn [N: g‚n] (goon / gºn) gÏ"t (gooÒt) gul (gul) gumæn (guman) gumbad (gumbed)

giran gerden germ gez, gezik gil, gil º gemar giya gon, gºn, gwîn goÒt gul guman gumbed, kumbet, kumbez giyan, can

gyæn [N: jæn] (gyan / can)

soul, ghost

Kurm ancî • 139 •

H

haft (heft) ham (hem) hæmÏn [N: hæm‚n] (hamoon / hamºn)har(w) [N: har] (her(w) / her) ha"t (heÒt) hunar (huner) hunarÏmand [N:hunarmand] (hunaroomend / hunermend)

heft hem hamºn her

sept aussi, de même niveau, plat tout, chaque

seven also, same level, flat all, each, every

heÒt huner hunermend

huit vertu, aptitude apte, habile, vertueux

eight virtue, ability, skill skilled, virtuous

cadº, caz‚ cam ceng car co, cih cuda, cihê ciwan

sorcière, magicienne verre, vitre combat, lutte, bataille fois, occasion ruisseau, canal séparé, différent jeune, un(e) jeune

sorcerer, magician glass struggle, battle, fight time, occasion stream, channel separate, different young, a youth

kef kam, qam kenar kar karwan

foam, slime will, desire, purpose side, edge; embrace work, deed, affair caravan, military column

kerr kes kesk, keskîn [!] keÒtî kî / kê kîn kilîlik, kilîl, kilîd kor koÒk ku, ko kulav, kulah

écume, mousse, bave volonté, désir, but côte, bord travail, action, affaire caravane, colonne militaire sourd personne, quelqu'un bleu, lapis bateau, navire qui haine, malice, revanche clé, clef aveugle pavillon, palais, kiosk où, que coiffe, bonnet

deaf person, somebody lapis lazuli boat, ship who, which hate, malice, revenge key blind pavilion, palace, kiosk where, that, than cap, bonnet

lerizîn, lerizleÒker

trembler, frissonner armée

shiver, tremble army

me (meke, meçe) mar mest mast maÒ, maÒik

ne pas serpent hébété, intoxiqué yaourt, lait caillé vesce

not (prohibitive) snake bemused, intoxicated curds, sour milk (?) vetch, pulse

J j=c jæd‚g [N: jæd‚] (cadºg / cadº) jæm (cam) jang (ceng) jær (car) jÏ(y) (coo(y)) judæg [N: judæ] (cudag / cuda) juwan [N:jawæn] (cuwan / cewan)

K

kaf (kef) kæm (kam) kanær (kenar) kær (kar) kærewan [N: kærwæn] (kariwan / karwan karr (kerr) kas (kes) kæskën (kaskên) ka"t¡g [N;ka"t¡] (keÒtîg, keÒtî) kë [N:k¡] (kê, kî) kën [N:k¡n(a)] (kên / kîn(e)) kilël [N: kil¡d] (kilêl / kilîd) kÏr (koor) ko"k (kooÒk) k‚ [N:k¡] (kº, kî) kulæf [N:kulæh] (kulaf / kulah

L

larz¡dan, larz- (lerzîden, lerz-) la"kar (leÒker)

M

ma (me) mær (mar) mast (mest) mæst (mast) mæ" (maÒ)

• 140 • Kurm ancî

ma"k (meÒk) may (mey) mëwag [N:mëwa] (mêwe(g)) mëx [P: myx] (mêx / mwîx) muhr (muhr)

meÒk mey mêwe, meywe mîx mor, muhr

baratte en peau vin fruit clou, cheville sceau

mussuck, skin bag (for liquidds) wine fruit peg, nail seal

neft nan nazik nîÒ, nîÒandan nîÒan niyaz

moite, humide, naphte pain, nourriture tendre, gentil, inconstant voir, observer signe, marque, bannière besoin, manque, misère

moist, damp, naphta bread, food tender, gentle, fickle see, observe sign, mark, banner need, want, misery

pædëz [N:pæyëz] (padêz/payêz) pahn (pehn) pæk (pak) panæh (penah) pan¡r (penîr) pænzdah (panzdeh) parr (perr) payædag [N:piyæda] (peyadeg / piyade) paywand (peywend)

payîz pehn, pan pak penah penîr, penêr panzdeh perr peya, piyade

autumn wide, broad clean, pure, holy protector, refuge cheese fifteen feather, wing on foot, foot-solder, (chess) pawn connection, offspring

pë" (pêÒ) pë"ag [N:pë"a] (pêÒeg, pêÒe) p¡r (pîr) pÏst (poost) pÏstën (poostên) pÏz(ag) [N:poz(a)] (pooz(eg) / poz(e)) pu"t (puÒt)

pêÒ pêÒe, pîÒe, bêÒe pîr post postîn poz

automne large propre, pur, sacré protecteur, refuge fromage quinze aile, plume à pied, pieton, fantassin liaison, connexion, progéniture avant, auparavant commerce, métier, vieux, âgé, ancien peau, écorce; coquille (fait en) peau museau, gueule

piÒt

soutien, protection

back; support, protection

ran reng renc rast rez rezm [ e.k.] rezmga, rezmgah rîÒ

cuisse couleur, teinture labeur, ennui vrai, droit, direct vin, vignoble bataille champ de bataille plaie, blessure

thigh colour, dye toil, trouble true, straight, direct vine, vineyard battle battlefield wound, sore

sed se, seg sehm, sehw, saw sal -sale (yeksale, sêsale...)

cent chien terreur an, année âgé de...

hundred dog terror year ... -year old

N

naft (neft) næn (nan) næzuk (nazuk) n¡"- (nîÒ-) n¡"æn [N: ni"æn] (nîÒan / niÒan) niyæz (niyaz)

P

R

ræn (ran) rang (reng) ranj (renc) ræst (rast) raz (rez) razm (rezm) razmgæh (rezmgah) rë" (rêÒ)

S

sad (sed) sag (seg) sahm (sehm) sæl (sal) -sælag [N: -sæla] (sale(g))

peywend

before trade, craft; guild, caste old, aged, ancient skin, hide; bark, shell (made of) skin snout, muzzle

Kurm ancî • 141 •

sælær (salar) sæmæn (saman) sar (ser)

salar [e.k.] saman [e.k] (=tehemul] ser

dirigeant, maître limite, frontière tête; sommet, cime, fin, commencement du début à la fin, d'un bout à l'autre bouse, fumier cyprès fort, dur ; sévère(ment), très maroquin ombre treize trente service, gratitude, remerciement reconnaissant chant, chanson colonne, pilier, mât usage, emploi, profit,avantage lâche, insolent, mou, paresseux

leader, master limit, boundary head; top, summit; end, beginning from end to end

saræsar (seraser)

seraser, seranser

sargën sergên) sarw (serw) saxt (sext)

sergîn serw, selw, selwî sext

saxtag [N:saxtiyæn] (sexteg /sextiyan) sæyag [N: sæya] (sayeg / saye) sëzdah (sêzdeh) s¡h [N: s¡] (sîh / sî) spæs [N:sipæs] (spas / sipas)

sextiyan sî, saye sêzdeh sih, sî spas

spæs-dær (spasdar) srÏd [N: surÏd (srood / surood) st‚n(ag) [N: st‚n] (stºn (eg)) s‚d (sºd)

spasdar srºd stºn sºd

sust (sust)

sist

heureux, joyeux roi pays, ville honte six seize se lamenter pêche lait doux, sucré

happy, joyful king country, city shame six sixteen lament peach milk sweet

ta, heta tembºr ten, beden tendrust teng tenik tenºr, tendºr terr teÒt text

de manière à, jusqu’à cithare, luth personne sain, entier étroit, serré mince, superficiel four humide, frais bol trône

until; so that cither, lute nobody, person healthy, whole narrow, tight thin, shallow oven moist, fresh bowl throne

umîd umîdwar

espoir hope plein d'espoir, prometteur hopeful

… "æd (Òad) Òa, Òad "æh (Òah) Òah "ahr (Òehr) Òehr, Òar, bajar "arm (Òerm) Òerm "a" (ÒeÒ) ÒeÒ "æzdah [N: "ænzdah] (Òazdeh/Òanzdeh) Òazdeh, Òanzdeh "ëwan (Òêwen) Òîn, Òîwen "iftæl‚g [N: "aftæl‚] (Òiftalºg / Òeftalº)Òeftalº "¡r (Òîr) Òîr "¡rën [N: "¡r¡n] (Òîrên / Òîrîn) Òîrîn

T

tæ (ta) tamb‚r (tembºr) tan (ten) tan-drust (tendrust) tang (teng) tanuk (tenuk) tanºr (tenºr) tarr (terr) ta"t (teÒt) taxt (text)

U

ummëd (ummêd) ummëdwær (ummêdwar)

• 142 • Kurm ancî

dung, manure cypress strong, hard, severe(ly); very morocco leather shade, shadow thirteen thirty service, gratitude, thanks grateful, thankful song column, pillar, mast use, profit, advantage slack, lazy

W

warz [N: barz] (werz / berz) wæy (way)

X

xæk (xak) xæm (xam) xæn (xan) xëm (xêm) xë"m [N: xi"m] (xêÒm / xiÒm) xÏg [N: xÏy] (xoog / xooy) xwah (xweh)

Y

yak (yek) yæzdah (yazdeh)

Z

zamæn (zeman) zanj¡r [P: zyncyhr] (zencîr / zwîncihr) zayt (zeyt) zën [Nº: z¡n] (zên / zîn) zëndæn [Nº: zindæn] (zêndan/zindan) zënhær [N: zinhær] (zênhar/zinhar) z¡rak (zîrek) zi"t (ziÒt) zÏr (zoor) zyæn [Nº: ziyan (zyan / ziyan)

werz way !

travail, labeur, agriculture work, agriculture malheur ! woe !

xak xam, xav xan, xanî xîm, hîm xiÒm xº, xºy, xwî xweh, xwiÒk

terre, poussière cru, brut maison nature, caractère colère, courroux nature, caractère soeur

earth, dust crude, raw house nature, character anger, the demon Wrath nature, character, disposition sister

yek, êk yazdeh, yanzdeh

un(e) onze

one eleven

zeman zencîr, zincîr

temps, heure chaîne

time, hour chain

zeyt ($) zîn zîndan zinhar zîrek, jîr ziÒt zor ziyan

olive selle prison protection sage, intelligent haineux, laid pouvoir, force perte, dommage

olive saddle prison protection wise, clever hateful, ugly power, strength loss, harm, damage

———————————————

…ANEK : [ $] [!] [%] [ e.k. ] [N] [ Er. ] [P]

maneya gotinê ya kurmancî bi ya îngîlîzî re têkildar e, lê ne wek hev e. maneya gotinê ya kurmancî an bi ya îngîlîzî re dijmane ye an jî lê nanihêre. maneya gotinê ya kurmancî an bi ya pehlewî re dijmane ye an jî lê nanihêre di edebiyata klasîk de. Farisiya Nº Erebî Parthî

Kurm ancî • 143 •

DEVOKÊ HEKARÎYA Rojan HAZIM

Devokê Hekarîya cihekî girîng û taybe-

tî heye di dîyalekta kurmancî da... Ji ber vê çendê ye ku me li ser vi devoki dest bi lêkolîneke dirêj û fireh kir û ev karê me dom dike. Lê belê, li vê derê; ji bo xebata «Kurmancî» (Rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, li ser pirsên zaravê kurmancî), em dê di gel hinek nimûneyan û bi kurtî li ser vê çendê bisekinin...

Coxrafya devokê Hekarîya Ev devoke li aqarekî mezin û fireh tête axivtin. Ji bilî êl- eÒîrên xwecih yên navça Hekarîya, bireke mezine van eÒîran belavî aqarekî firehe dorberê Hekarîya jî bûne. Di bingeh da devokek jî be, lê herweha li gorî êl - eÒîran gelek nuansên devokî jî peyda bûne. Nuansên sereke di devokê Hekarîya da ; ErtoÒîyanî, PinyaniÒî, &emdînanî, Oremarî, &ikakî, Elbakî, Amêdîyanî û Goyanî ne. Helbet ev nuanse jî di nav xwe de xwedî nuans in... Ji navça Gever, Mirgever û Tirgever bigrin heta alîyê &emdîna hindek êl-eÒîrên wekî Dirî, Herkî, Gerdî, Begzade û Doskîya jî di nav devokê Hekarîya da nuansên bi serê xwe ne... Lê belê, di nav van nuansa da ji alîyê bi lêvkirinê ve Goyanî taybetîyeke xweser heye. Di gel taybetîya xwe; ji ber ku eÒîra Goya li ser tixûbê Hekarî û Botan bi cih in, di bin tesîra devokê Botan da jî maye. Ev nuansên devokê Hekarîya; ji Westan, Elbak, Qesrik, …ax û Miksa Wanê bigre heta piÒta Silopî û li alîyê rojhilatê jî heta nêzîki Urmîye û piÒta …noyê, li baÒûr jî; ji Kahnîmasî û gelîyê Berwarê, Amêdîyê û heta piÒta Dihok û Zaxo têne axivtin... Helbet navenda vi devoki Colemêrg,

• 144 • Kurm ancî

Elkî, &ax, Elbak, Gever, &emdînan, Çel, Hekarîya û heta dereceyekê jî Qilaba ye... Devokê Hekarîya ji alîyê qayde û formên gramatîkî ve hindek taybetîyên Lê belê, serûkahnîya devokê Hekarîya xweser hene... Lê belê, ev cûdahîye ne Colemerg û Elkî ye... Navçên dî jî li dor bingehîn in, formel in. Wekî dî ev devovê kanê fireh dibin... ke bi timamî li gorî çarçova gramera ku Bedir Xanîyan danî bi kar têt... Helbet îro demografîya Hekarîya jî gelek hatîye guhartin. Bûyerên aborî, civakî, Nuansên ku ji devokên dî cûda têne polîtîk û leÒkerî bûyne sebebê koç û gotin formên piranî, çend daçek û lêker bareke navînî û derveyî... Gelek êl-eÒîra, in. cih û warên bab û kalên xwe berdane û Mînak: «Gundîyêt Hekarîya, dara ji rêhbar kirine çûyne cihên dî... led dûr tînin». Ev hevoke li gorî forma piranîya ku Bedir Xanîya danî divê ku Nêzîkî nîv milonê kes di vê cografya wisa be: ««Gundîyên Hekarîyan, daran ji fireh da bi vi devoki daxivin. rêhlen dûr tînin». Ev forme digel Hekarîya li Behdîna, Botan û li nav hin Devokê Hekarîya di alfabê da Kurdên Qafqasyayê jî bi kar têt... «Ji kerDi alfaba ku Bedir Xanîyan danî da û bêt wi ew hingizî...» — «Ji kerbên wî ew bilêvkirina Hekarîya da nuansek heye: hingizî»... Dengê û wekî ü ya tirkî têt... Di axivtinê de Òûna ku bêjin «hûn» dibêjin Forma nêr û mê jî di devokê Hekarîya «hün»... Lê belê ev nuanse jî di timamî da cûdahîyek heye: Bo yekanî ê, a û bo Hekarîya da bi kar nayêt. Li hind cihên piranî jî ên û an bi kar tên. Lê belê, di Hekarîya herwekî «hûn» tête gotin... gel van forma bo cinsên nêr û mê, «ê» jî Wekî me di serî da gotî; di devokê bi hev ra bi kar têt...Helbet di halê Hekarîya da jî hindek nuans hene... nexûyayî da ev forme tête dîtin... Çend mînakên dî: bûn dibe bün / kûr dibe kür / dûr dibe dür / bûk dibe bük... Ev bilêvkirine li Behdîna û Botan jî wisa ye: Carina li hersê navçan «û» dibe «î». Wekî bûn/bîn, dûr/dîr, kûr/kîr, bûk/bîk... (bi taybetî li hêla Amêdîyê).

Mînak: «Em bi rê ve rastî gundiyekê hatin...». Li vê derê cins nexûya ye. Dibe ku ew gundî mêr an jî jin be... Lê belê, li gorî gramera Bedir Xanîyan divê heke ew gundî mêr be wekî «gundiyekî» bi kar bêt. Heke jin be, dibe «gundiyekê»...

Dengê «r» bi taybetî di nîveka Colemêrgê û çarçoveyeke teng da nayê ber guh. …ûna dengê «r» dengê «y» derdikeve... («herê» dibe «heyê»). Lê belê, heke «r» di serê bêjeyê da be herwekî dengê xwe tête bi lêv kirin. Tenê di nîvek û dawîya bêjeyê da dibe «y».

Ev forma ku ji bo herdu cinsan di devokê Hekarîya de wekî «ê» bi kar têt, di halê nexûyayî de formeke rast e... Ji ber ku ev form ji bo cinsê mêr î nexûyayi jî bi kar têt. Mînak: «Ez bi rê ve rastî mêrikekê hatim, min nas nekir»... Dema ji bo cinsê mê jî be wisa tête gotin: «Ez rastî jinekê hatim...».

Dengê «h» jî di devokê Hekarîya da ji Dema halê xûyayi bi kar têt heke xasyedevokên dî zêdetir bi kar têt: herê/erê, tek (rengdêr) bi dûv ra gotin; du form bi rih/rî, bêhn/bîn, têhnî/tî, mih/mî, kar tên: bahr/par, xwahr/xwar, pahtin/patin, 1°«Ez rastî mêrikekî reÒesmer kahnî/kanî, rêhl/rêl, heyv/hîv, sihhatim...» An jî «Ez rastî jineke delal wane/sîwane, mêhvan/mêvan û gelehatim...». kên din. 2° Hespê boz, nanê hiÒk, goÒtê sor... Ji alîyê gramerê ve devokê Heke nav li dûv nav bêt:

Hespê Soro, nanê tenûrê, goÒtê golikan... Heke pronov li dûv nav bêt: Hespê min, nanê te, goÒtê wi... Heke cins û hal xûyayî be, ji bo mêr Òuna «î», «i» bi kar têt...

Daçek

(hewe), wan...

Lê belê, di grûba duwemîn ya pronavan da; kesê yekemînê yekanî Òûna «min» «mi» tête gotin... Yê sêyemîn ji bo nêr jî; «wî» di devokê Hekarîya da dibe «wi»... Mînak: Ez wi dibînim... «Ez li hespi siwar bûm»... …ûna «wan» jî «ewan» bi kar têt gelek caran... …ûna «wan got» «ewan got» tête gotin... Lê belê, ev pronavên sêyemîn, nêr û mê bi hev a «wî» û «wê» di axivtinê da dîsa form diguhurin. Mînak: tê da, pê ra... Ne ku; vêk re, jê re, tê de, Òûna «wî got», «ewi got» an jî «ewê got» tête gotin... pê re...

Di devokê Hekariya da bi kar anîna daçekan jî piçeke cûda ye. Mînak: Heke daçeka pêÒiyê «ji» be daçeka paÒîyê dibe «ra» û «ve»... Wekî «ji wi / te ra» û «ji îro pê ve»... Heke daçeka pêÒiyê «di» be Mînak: «Ez çûm aÒi», «Kê got ? Wi moro- daçeka paÒîyê dibe «da»... Wekî «di nav vi got», «Nanê Òivani»... gund da»... Ne ku aÒî, morovî, Òivanî... Lê belê heke Ne ku «ji wî / te re», «di nav gund de»... di halê xûyayî û yekanî da be «î» bi kar têt. Hin mînakên dî; pêk ve, vêk ra, jê ra,

Mînak: Hespekî boz, darekî stûr...

Ji bo cinsê mê: Mahîneke kihêl, Òeveke Hejmartin sar, dareke mezin... Ne ku mahîneka, Di hejmartinê da li Òûna «yek» «êk», li Òeveka, an jî dareka... Òûna «dido» «du», li Òûna «sisê» «sê» li Li vê derê divê bête gotin ku; «i» an jî «î» Òûna «sî» «sih», li Òûna «not» jî «nehwêt» di devokê Hekarîya da, herweha forma tête gotin... Hejmarên di, kêm zêde tewandinê ye. Di hin devoka da ev wekî devokên dî têne gotin... forma deklinasyonê wekî «ê» bi kar têt. Hindek bêje û navên taybetî Mînak: aÒ dibe êÒ, xanî / xênî, ziman / Li Hekarîya Òûna ku bêjin: «were cem zimên... Lê belê di devokê Hekarîya da min», «were nik min» tête gotin. ev nimûne wisa dibin: aÒi/aÒî, xanîyî Nimûnên dî jî wisa... nik / cem, Òibî / wek xwe dimîne, zimani/zimanî... nola; mîna, dûv / pey, we, wa, hosa, Heke di hevokekê da bête gotin: «Ez wesa, weto / welê, wilo, wisa, çiku / çûm êÒ» di devokê Hekarîya da dibe: «Ez çunkî, pitir / bêtir, pirtir, gelek / pir, çûm aÒi / aÒî...». evro / îro, duhî / diho, duh.. Dîsa di forma piranî da gelek cara Òûna lebê / çi, belê / erê, arê, an / yan, an tenê a bi kar têt. heke / eger, harîkar / arîkar, alîkar, rûs / tazî, tezî / sar, ter / Òil. Mînak: «Min refeke kewa dit»... Ne ku «kewan»... Ji bo «bav» «bab», ji bo «dê» jî, «da, dadê, Binav kirina forma nêr û mê di hindek dayê, dîyê» tête gotin... cinsên heywana da jî li Hekarîya cûda tête gotin. Wekî: mêkew ne kewa mê, Poz di devokê Hekarîya da mana «qûnê» maker ne kera mê, mahîn ne hespa dide. Lê belê bêjeya hevmana bêvil an mê... jî pozê kepî an jî difin e... Li alîyê dî; gelek bêje li Hakarîya nêr in lê li alîyên dî wekî mê bi kar tên... Partîkel Mînak: qelemê min / ne qelema min... Anjî devokê Hekarîya / ne devoka Hekarîya... PaÒpirtika -ina jî li Hekarîya bi kar nayê... …ûna ku bêjin «Ez hespina dibînim», «ez hinek an jî hindek / çendek hespan dibînim» tête gotin...

Li alîyê dî, pronavê «we» jî li hêla Hekarîya wekî «hewe» bi kar têt. Lê belê, ev forme taybetî li Òûna pronavê qedir girtinê bi kar têt ku di hindek zimanên evrûpîyan da jî ev forme heye. Di rêzgirtinê da Òûna «we» hem di yekanî hem jî di piranî da «hewe» tête gotin... Ev forme ji ber siyanet û qedir girtinê wisa bi kar têt... …ûna ku bêjin «we got» dibêjin «hewe got»... Li hin alîyên Hekarîya wekî …emdîna, Òûna «we - Hewe», «hingû» anjî «hingo» jî dibêjin... Pronavê refleksî «xwe», li hind cihên Hekarîya wekî «xo» bi kar têt. Lê bi piranî dîsa wekî «xwe» tête gotin... Lêker

Di hevmanayî, bilêvkirin û kêÒana hindek lêkeran da formeke taybetî heye di devokê Hekarîya da. Mînak: …ûna «anîn», «înan» tête gotin. Nimûnên dî jî herwisa... dadan / veniÒtin, sotin / Òewitîn, axiftin / peyivîn, alîstin / alastin, hinartin / Òandin, Òkandin / Òkênandin, hisûn / sûn, hinûn / dûn, pejinandin …ûna «ê», «a», ên / yê, ya û yên bi kar tên... Mînak: yê mayî, ya revî, yên girtî... / kezixandin, biÒavtin / bivaÒtin, nivisti/ razan, jenîn / jentin, malîn / maliÒtin, hêlan / hiÒtin, terikîn / zayîna Pronav kitik (pisîk) û seyan, hûbûn / hînbûn... Bi giÒtî ji alîyê bingehîn ve, di devokê Hekarya da pronav nayên guhartin: Di kêÒana lêkeran li halê «xwezî»yê da jî 1° ez, tu ew em, hun ew. formeke xweser bi kar têt: 2° min, te, wî / wê, me, we Ez mabame / bimama Kurm ancî • 145 •

Ez çûbame / biçiwama Ez bame / biwama Ez hebame / hebiwama

Hekarîya da tête guhartin û dibe «niyasîn». …ûna; «ez nas dikim», «ez dinyasim» dibêjin. …ûna «ez biketima», «ez ketibam» tête Forma negatîv jî : «ez nanyasim» e. Lêkera «hînbûn» jî di devokê Hekarîya gotin... Lezgîn dê ketiba / biketa, dê bezîba / da wisa bi kar têt: «Hûbûn, hûrebûn»... bibezîya, ew dê ketiba / wê biketa... Di kêÒana lêkeran da, bi hevkarîya Di devokê Hekarîya da lêkedaçeka «bi» formên nû çêdibin. Ji ber vê ra «bûn» : çendê; bi hevkarîya daçeka «bi» lêkera Demê niha: Ez im, tu yî, ew e, em in, «bûn» formên cûda werdigre... Lewma, hûn in, ew in. Òûna «bû bûm» di devokê Hekarîya da Forma neyînî (negatîv): Ne ez im, ne tu «bibûm» tête gotin. yî, ne ew e, ne em in, ne hûn in, ne ew

Ez bibûm / bû bûm Tu bibûyî / bû bûyî Ew bibû / bû bû Em bibûn / bû bûn Hûn bibûn / bû bûn Ew bibûn / bû bûn (Di demên grûba duyemîna lêkara «bûn» da). Çend formên guhartî yên lêkera: Mînak; «bikim» wekî «bikem» tête gotin: Nimûnên dî jî herwisa... biket / bike naket / nake nasojit / nasoje, naÒewitîne ketne / ketine kirme / kirime bibitin / bibe Lêkera «nêrîn» jî di devokê Hekarîya da bi çend rengan tête gotin: Li Colemêrg, Elkî, …ax, Qesrik û piranîya Elbakê: berê xwe dan (berê xwe bide, berê xwe de) Li Çelê: berê xwe dan, zên dan û nêrîn (berê xwe bide, berê xwe de, zên de, binêre) Li nav Goyan: hêre kirin (hêre bikê, hêre ke) Li Gever, Oremar û Çelê: zên dan (zên de) Li hind alîyên Elbakê: mêze kirin (mêze bike, mêze ke) Li …emdîna: berê xwe dan, berêxo dan (berê xwe bide, bere xwe de, berê xo bide, berê xo de) Forma lêkera «nas kirin» jî di devokê

• 146 • Kurm ancî

in. Borîya berdest: Ez bûm, tu bûy, ew bû, em bûn, hûn bûn, ew bûn. (Ev forme li baÒûra Hekarîya û li dorberê Amêdîyê wisa bi kar têt: Ez bîm, tu bî, ew bî, em bî, hûn bîn, ew bîn... Forma negatîv: Ne ez bûm û herwisa pê da diçe... Borîya dudar: Ez bûme, tu bûyî, ew bûye, em bûne, hûn bûne, ew bûne. Forma negatîv: Ez ne bûme û hwd... Borîya çirokî: Ez bibûm, tu bibûy, ew bibû, em bibûn, ew bibûn. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... Raweya gerane (xwezîyê): Ez bam, tu bay, ew ba, em ban, hûn ban, ew ban. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... 1° Raweya Bilanî; (Di forma yekemîn ya demê niha da): ez bibim, tu bibî, ew bibît / bibit, em bibin, hûn bibin, ew bibin. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... 2° Raweya Bilanî: (Di forma duyemîn ya demê niha da): Li vê derê hokerê «heke» an jî «ku» tête serî: Heke (ku) ez bim, heke (ku) tu bî, heke (ku) ew be, heke (ku) em bin, heke (ku) hûn bin, heke (ku) ew bin.... 1°Borîya Berdest: Ez bam, tu bay, ew ba, em ban, ew ban. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... 2° Borîya Berdest: Ez bibam, tu bibay, ew biba, em biban, hûn biban, ew biban.

Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... 3° Borîya Berdest: Ez bibame, tu bibayî, ew bibaye, em bibane, hûn bibane, ew bibane. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... Raweya Fermanî: Erînî; be, bin, bin / Neyînî; ne be, ne bin, ne bin. Masdar :Bûn / Ne bûn Mazî: Bibûn / Ne bibûn Raweya PîÒkerî: (Demê niha): Ez dibim, tu dibî, ew dibît, em dibin, hûn dibin, ew dibin. Forma negatîv: Ez na bim, tu na bî, ew na bît, em na bin, hûn na bin, ew na bin. Borîya Berdest: 1° Ez dibim, tu dibîy, ew dibît, em dibin, hûn dibin, ew dibin. 2° Ez dibime, tu dibîye, ew dibîte, em dibîne, hûn dibîne, ew dibîne. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... Lêkera vîn (vîyan) di halê demê niha da 1° Ez divêm, tu divêy, ew divêt, em divên, hûn divên, ew divên. 2° Min divêt, wi / wî / wê (ewi, ewi, ewê) divêt, me divêt, we (Hewe) divêt, wan (ewan) divêt. Forma negatîv: 1° Ez nevêm, tu nevêy, ew nevêt, em nevên, hûn nevên, ew nevên. 2° Min nevêt, te nevêt, wi / wî / wê (ewi, ewî, ewê) nevêt, me nevêt, we (hewe) nevêt, wan (ewan) nevêt. Lihevîya lêker: Li devokê Hekarîya; di hevokê da kirde û lêker li hev tên. Heke kirde piranî be, hingê lêker bi forma piranî tête gotin: Heke serve piranî be hingê kêÒan (deklinasyon) tayîn dike. Mînak: Biçûk dibezin / Zaro dibezin (Li vê derê biçûk pir in, lê belê piranîya wan bi forma piranîya lêker tête kivÒ kirin. Heke bêjin «Biçûkan dibezin» nabe). Biçûk sêva dixwin / Zaro sêvan

dixwin. Biçûk sêva dixwe / Zaro sêvan dixwe. Biçûka sêv xwarin / Zaroyan sêv xwarin. Biçûk çend sêva dixwin / Zaro sêvinan dixwin. Biçûka çend sêv xwarin / Zaroyan sêvin xwarin. (Li Hekarîya ji bo zarok : biçûk tête gotin)... Li hind navçên rojava Kurdistanê carina hem kirde hem jî serve bi forma piranî, lê belê lêker bi forma yêkanî tête gotin: Wekî; Zaroyan sêvan xwar. Me sêvan xwar. Helbet ev forme ÒaÒ e. Ketina tîp û kurtbûna bêjeyan Helbet wekî hemû ziman an jî devokan, di devokê Hekarîya da jî kurtbûna bêjeya û ketina tîpa ji bêjeyê gelek tête dîtin.... Çend mînak: paleyê jîr / palê jîr, perdeya sor / perda sor, malxwêyekî baÒ / malxwêkî baÒ, mezintir / meztir, zaravayê kurmancî / zaravê kurmancî... Di devokê Hekarîya da daçekên pêÒi û paÒîyê di axivtinê da bi kirde an jî bêjeyê ve dizeliqin. Ev ji ber bi lêz axivtina devoki ye... Mînak : j’mi ra (ji min ra), ne’j bo (ne ji bo), ew’j (ew jî), Xanî’j (Xanî jî), ne’j (ne ji), cefa’j (cefa jî)... Ewi b’tenê nehêlin. (bi tenê) Hûn hemû cilkên xwe l’xwe kin. (cilikên xwe li xwe bikin) Eve j’we çetire. (ji we). Hokerên cih nî,sandanê «Kû derê» di devoke Hekarîya da wekî «kî derê», «kerdi», «kîrê» bi kar têt. Di hevokê da wisa ye: tu dê çîye «kerdi, kîrê» anjî «kî derê» ? / tu ji «kîrê, kerdi» anji «kî derê yî» ? / tu li «kerdi, kîrê» anjî li «kî derê» rûdinî ? Çend bêje ji hêla Hekarîya berze : winda biçûk : zarok birsî : birçî bizdandin : qetandin, tirsandin cindî : bedew çu : tu / «Sohtim gelo çu di min nema»... çûçik : çivîk

dêrhetav : tîrhetav, tîrêjên rojê ezman : ziman fekirin : nêrîn gêsûbelav : kezîbelav hêj : hê heviÒandin : hevÒi kirina pez hiÒyar : Òiyar înan : anîn kab : Òilît, Òerît kelebab : dîk, dîkil law : xort, ciwan leyzbaz : hîlekar mencel : qazana mezin, sîtil mindal : zarok neÒêm : nikarim (Òiyan: karîn) nik : cem Òol : kar, Òixul Òubî/Òibî : wekî, mîna pêkve : bi hev ra perû : xelat

pirçikokek : hindikek ramûstin : maç kirin rewal : xort rohndik : hêsir seh kirin : guhdarî kirin, bihîstin sêhl : sêl sotin : Òewitîn têk : bi hev, di yek tûkil : kevilk, tûvilk werîn / werandin : weÒîn / weÒandin xalî : vala zênda : lê nêrî

Hinek metelok û gotinên pê,siya ji hêla Hekarîya Axa li keyfê ye, mal li bin befrê ye.

Av bi evrazi naçît.

Her pezek û pêpka xwe.

Berê darê, darê dixemilînît.

Bi kevçikî kom kir, bi heskûyê belav kir.

Hîndî xwe be.

Berê gotina xwe bipêje, paÒê birêje.

Bira bira ye, bazar cûda ye.

Bixwe Òibî mêra, rabe Òibî Òêra.

Dengê daholê ji dûr ve’y xweÒ e. Destê xwarinê’y dirêj e.

Direwîn, carekê dixwe firaMirovê nezan, aqilê wî ji vîn kîsê xelkê ye. Dilê Òivan bixwazît, mastî ji XweÒ xeber e, lê min ne nêrî çêdikit. bawer e. Ez axa, tu axa, kî golika Suwarê hespê xelkê, herî bibe nav baxa. peya ye. Ewrêt reÒ baran e, ewrêt Zik têr e, çav birsî ye. spî zivistan e. Hesp suwarê xwe dinyasît. Asin sar naçemhît. Xwastin rûreÒiyek bît, nedan ducara rûreÒi ye. Jin heye jinkok heye, mêr heye mêrkok heye. KuÒtin heye, reva mêra nîn e. Kirmê darê ne ji darê bît, zewala darê nabît. Keda helal, heram nabît. Kî diket, kî dixwet... Av ji serûkahnîyê Òêlû dibît.

Ber li cihê xwe’y giran e.

Heta mirinê kirin e. Her evrazekê, niÒîvyek heye. Heta li ser serê xwe bi rêve neçî, qedrê pîya nizanî. Xûdanê mirî’y kore ye. Kero nemire heta kîvar Òîn dibin. Mala direwîni sot, kesê jê bawer nekir. Her dar li ser binê xwe Òîn dibît. Tifa ser evraz e.

Zikê têr, haj yê birsî nîn e. Çiya bi çiya nakevin, çav bi ----------------------çava dikevin. Têbînî: Dîwarê ser befrê ye. — Ji bo parastin û berpêÒkirina Gêsnê di çavê xwe da nabînît, derzîya di çavê hevalê xwe da dibînît. Heke ecela bizine hat, nanê Òivanî dixwet. Heke agir berbû dehli, ter û hiÒt pêk ve disujin.

taybetmendiyên devoka kurmanciya Hekariyan, çu guhartinek di vê nivîsarê de nehatiye kirin.

— Peyva «devok» di zaravayê kurmancî de mê ye. Lê li ba hin Kurmancan ew dibe nêr.

Kurm ancî • 147 •

F

e

r

h

e

n

g

o

k

a

Mewlûda Bateyî Amadekar : Zeynelabidîn ZINAR

kurdî

tirkî

ala avûrû / avrû ayîsîn ayîsandin babet berze, bizir, winda berze bûn berze kirin buxûr cergebez

bayrak haya, ar, haysiyet, onur, itibar tutuÒmak, yanmak tutuÒturmak, yakmak uygun, layÈk, deng kayıp kaybolmak kaybetmek buhur kadÈn-erkek kolkola girilerek çekilen halay nazar nazar etmek

çavîn, çavînî çavîn kirin, çavînî kirin çu, çi, tu dîdar, dîtin kînedûz, kînedoz, kîndar revd, rivd seywan, sîwan Òepal têwerhatin

hiç görüÒme, görme, ziyaret kin güden, kinli gurup Òemsiye zarif sarmak, etrafÈnÈ sarmak, sarÈp sarmalamak, kaplamak akmak (su vb) dökülmek (saç, yaprak vb) durmak, kalmak metin, yazÈ

verêtin weryan, werîn, weÒîn westîn, rawestîn, sekinîn reÒbelek

F

e

r

h

e

fransîzî

îngilîzî

drapeau, étendard vergogne brûler mettre le feu convenable, digne perdu être perdu perdre encens une sorte de ronde mixte mauvais œil porter malheur

flag, standard shame, bashfulness to burn, to be on fire to set on fire fit, suitable, proper lost to be lost to loose incense a mixed folk dance

evil eye to cause illness or misfortune by the evil eye rien nothing, no, none entrevue, visite meeting, visit rancunier vindictive, rancorous groupe group, set parapluie umbrella élégant elegant, graceful encercler to surround, to coat, to cover, to encircle couler (eau) to run, to flow (water) tomber (feuilles, cheveux) to fall (hair, leaves) rester, stopper to stay, to remains texte, écrit text, writing

n

g

o

k

a

N ehc-ul Enam a M ele X elîlê Sêrtî Amadekar : Zeynelabidîn ZINAR kurdî

bera duezmanî dibac dujîn: çêr, dijûn, zêf peÒîwa sezawar vebuhtin, vebuhandin reha bûn

• 148 • Kurm ancî

tirkî

sahi, sahiden iki yüzlülük ipek elbise küfür rehber, öncü layÈk, müstahak tayin etmek kurtulmak

fransîzî

vrai, vraiement hypocrisie vêtement en soie injure, insulte guide qui est digne de, méritant nommer, désigner être libéré, être sauvé

îngilîzî

right hypocrisy silk cloth insult guide who merits to appoint, to nominate to be freed

F

e

r

h

e

n

g

o

k

a

Zargotina Kurdên Sûriyê -II(ji sitrana «Mîr Mendelî û Gulistan») Amadekar : Mahmûd LEWENDÎ kurdî ‘era, ‘erên berdevk biwar cixsî çerxî çox, çux deqandin deskêÒî xwe kirin

tirkî buruna takÈlan yüzük biçimindeki hÈzma sigara, pipo afiÈzlÈfiÈ, nargilenin afiÈza konan kÈsmÈ mukabil, ön silahçÈ dükkanÈ beÒ kuruÒluk OsmanlÈ parasÈ çuha tÈk tÈk vurmak yedefiinde götürmek

fit/fît goÒtbirinc gulêrî helîmok

bitirme, fit etli pirinç pilavÈ güllü Kürt müzifiinde makam türü heÒandin doldurmak, dolgu yapmak kepisandin kapamak, sÈkÈÒtÈrmak, yerleÒtirmek kevî kenar kit tek kito kito teke tek kuram, pismam, kurmam amca ofilu kurdanî Kürt usülü, Kürtçe kutilk, kutlik, kuftik içli köfte lev û lev mehîna boze sîse sayî/çîl sipî menegî naÒî kirin, Òanî kirin, Òanî dan pala xwe dan paldan payîzok qaqim qelandin qerepîn

dopdolu lekeziz at yarıÒ kısrafiı göstermek yaslanmak yaslanmak, itmek, yatmak Kürt müzifiinde makam türü kelle, baÒ kavurmak karabin tüfek

fransîzî ornement en forme d’anneau porté sur le nez embouchure d’une pipe ou fume-cigarette devant, face armurier pièce ottomane de 5 piastres toile en poils de chèvre tapoter conduire un cheval de réserve au côté du sien épuisement, achèvement sauté de viande au riz à décor floral un mode musical kurde remplir, bourrer mettre en place, fixer bord impair un à un cousin paternel à la kurde boulette de gruau à la viande haché rempli à bord cheval à robe blanche ...... jument de course montrer, désigner

îngilîzî nose-ring mouth-piece of a pipe, cigarette holder in front of armourer a 5-piastre piece goat-hair cloth drum one's fingers lead a spare horse exhaustion, completion stewed meat and rice a floral decoration a Kurdish musical mode fill, stuff put in place, position edge odd one by one cousin (of father's side) Kurdish style meat ball with groats full to the brim white horse racing mare show, indicate

s’adosser s’adosser, s’allonger

lean back lean back, lie down

chanson d’automne, genre musical kurde crâne frire carabine

autumn song; a type of Kurdish music head to fry carbine, gun

Kurm ancî • 149 •

qeyserî qoq quraftin

ravravî

kapalı çarÒı kelle, baÒ demir, afiaç, plastik v.b. sert Òeyleri bükerek kırmak, devÒirmek üzeri, üzerinde hayvan izi sürmek paralel çizgi toplu av, saf kurarak avlanmak paralel çizgili kumaÒ v.s.

silav vedan sitî teqilandin turkanî xizêmok xwînî Yezîrgan zîz

selamını almak hanım, bayan tartmak, ölçüp biçmek Türk usülü, Türkçe Kürt müzifiinde makam türü kan davalı, katil Erzincan ince, nazik

raser rav hilanîn rav rav

marché couvert crâne rompre, briser

covered market head to break

sur, au-dessus suivre la trace d’une bête lignes parallèles chasse collective

on, on top tracking an animal parallel lines a hunt

tissu à rayures parallèles

cloth with a pattern of parallel lines replying to a greeting lady to measure, to weigh Turkish style a type of Kurdish music assassin, murderer the town of Erzincan tender, sensitive

répondre au salut de qqn. dame jauger, peser à la turque un genre musical kurde assassin la ville d’Erzincan tendre, sensible

ZEWAC Amadekar : Lutfî BAKSI kurdî zewicîn zewicandin zewac Òû kirin, mêr kirin, çûn mêr jin anîn bi serî kirin/bûn, bi mal kirin/ bûn serî girêdan

tirkî evlenmek evlendirmek evlilik evlenmek (kadÈn için) evlenmek (erkek için) evlendirmek / evlenmek

baÒÈnÈ bafilamak (evlendirmek) di (bin) çav re kirin gözüne kestirmek geryan, lê gerîn, gözücüye çÈkmak çav lê gerandin keçdîtin, dîtin, 1) kÈz bulmak (gelin adayÈ), çûn dîtiniyê görmek 2) görücüye gitmek keçdîtin, dîtin, dîtinî görücüye gitme bi dilê... bûn / pê qayil bûn benimsemek, razÈ olmak herê / erêkirin kÈz tarafÈnÈn dünüre kÈz istemeye gelmeleri için olur vermesi çûn xwazgîniyê kÈz istemeye gitmek, dünüre gitmek xwazgînî, xwazgîn kÈz istemeye giden kiÒi veya kiÒiler qasid elçi

• 150 • Kurm ancî

fransîzî se marier marier mariage prendre époux prendre épouse marier marier

îngilîzî to marry, to get married to arrange a marriage marriage to take a husband to take a wife to marry, to arrange a marriage to arrange a marriage

avoir des vues sur qn. se mettre à la recherche d’une fiancée chercher une fiancée

to have one's eye on someone to start looking for a bride to look for a bride

recherche d’une fiancée consentir accord ou aval des parents de la fille pour donner sa main aller demander une fille en mariage ceux ou celles qui vont demander la main de la jeune fille ambassadeur

looking for a bride to consent agreement of a girl's parents for her marriage to ask for a girl in marriage the match-makers ambassador

qelen, next

baÒlÈk

dot payée aux parents de la fille qelen birîn / qelen baÒlÈk kesmek décider du montant vebirîn, next vebirîn de la dot qelenbirîn, qelenvebirîn, baÒlÈk kesme cérémonie de décision nextvebirîn du montant de la dot binkîs hatÈr akçesi olarak baÒlÈktan remise sur la dot consentie kÈz babasÈ tarafÈndan par le père de la fille bafiÈÒlanan meblafi en honneur de qn. xwastî sözlü engagée nîÒanî niÒanlama, niÒan, fiançailles niÒan töreni nîÒan kirin, nîÒan pê ve kirin niÒanlamak acte de fiancer Òerbet, Òîrînî Òerbet merasimi cocktail offert pour célébrer l’engagement destgirtî, dergîstî niÒanlÈ fiancé(e) dest girtin niÒanlamak fiancer sozdar, herêkirî sözkesilmiÒ, sözlü fiancé(e), promis(e) xelat, sernext hediye cadeau Òîrmijî, heqê Òîr süt bedeli (baÒlÈk kesilirken part de la dot payée à la kÈz annesi için verilen mère de la fiancée comme meblafi veya hediye) «prix de l’allaitement» rê vekirin niÒanlÈ erkefiin niÒanlÈlÈk cadeau envoyé par le fiancé döneminde kÈz evini ziyaret pour obtenir la permission için hediye göndererek de rendre visite à la maison izin istemesi de la fiancée rêvekirinî niÒanlÈ erkefiin niÒanlÈlÈk permission obtenue par döneminde niÒanlÈsÈnÈn le fiancé pour rendre visite ziyaretine iliÒkin izin à la maison de la fiancée cihêz danîn, çeyiz hazÈrlamak préparer la dot de la mariée karê bûkê kirin cihêz, kar çeyiz dot de la mariée çûna ser cihêz, çeyizi görmeye gitmek aller voir la dot dîtina cihêz xwençe, biÒare, xelat düfiüne davet için cadeau envoyé en guise gönderilen hediye d’invitation aux noces serÒo gelinin düfiün için hamama cérémonie de bain de götürülüp yÈkanmasÈ la mariée henne, xena, desthenne kÈna; kÈna gecesi cérémonie d’application de henné sur la main de la mariée vexwandî, xwandî, da- düfiün davetlisi invité au mariage wetî, gazîkirî, dawetvanî xwandî düfiün davetlilerini çafiÈran celui qui invite aux festivités de mariage dawet, Òahî düfiün noces, fêtes de mariage serspî, porspî, serejin düfiün alayÈ öncesi gelin femme d’un certain âge evine gönderilen haberci envoyée chez la mariée kadÈn pour annoncer le début du défilé nuptial rovî (berbûrî) düfiün alayÈ öncesi gelin homme chargé d’aller evine gönderilen haberci chercher la mariée erkek chez ses parents berbûk, berbûdî 1) düfiün esnasÈnda geline 1) dame accompagnant refakat eden ve aynÈ zamanda la mariée pendant les

dowry (paid to the girl's parents) to agree on the amount of dowry ceremony for agreeing on the amount of dowry reduction in dowry agreed by the girl's father in honour of someone wooed engagement the act of betrothing cocktail to celebrate the engagement fiancée to betroth betrothed present part of dowry paid to the girl's mother for having breasted her present sent by the fiancé to obtain permission to visit his fiancée's home permission given to the fiancé to visit his fiancée's home preparing the bride's dowry bride's dowry going to see the bride's dowry present sent with invitation to the wedding ceremony of the brides's bath ceremony of staining the bride's hands with henna wedding guest person who issues the invitation to the wedding wedding festivities elderly woman sent to the bride to announce the begining of the wedding procession man responsible for fetching the bride from her home 1) matron of honour (the bride's advisor

Kurm ancî • 151 •

ona danÈÒmanlÈk yapan yaÒlÈ kadÈn. 2) damadÈn evinde gelinin ilk duvafiÈ açÈldÈfiÈnda erkek çocufiu olmasÈ dilefiiyle gelinin kucafiÈna oturulan erkek çocuk. berbûkî berbûk birazava xêl, xêlî xêlî bûk siwar kirin berderî

kadÈnlardan oluÒan gelin alayÈ kadÈnlardan oluÒan gelin alayÈna katÈlan kiÒi safidÈç düfiün alayÈ duvak gelini ata bindirmek kapÈbafiı (kapÈ önü kesilerek alÈnan)

piÒtderî

kapÈ bafiı (kapÈ ardÈ kesilerek alÈnan)

hespkêÒ

gelin atÈnÈn baÒÈnÈ çeken

piÒtgirêdan

belbafiı (gelin kardeÒinin gelinin beline kemeri bafiladÈfiÈnda aldÈfiÈ hediye) baÒbafiÈ (gelin baÒÈnÈ bafilayana verilen hediye) gelin sandÈfiÈnÈn üzerine oturana verilen hediye

sergirêdan sersindoq gîska ’ezepan

mehr mehr kirin mehr birîn mehrbirîn

genç delikanlÈlarÈn gelin alayÈnÈn geliÒinde yollarÈnÈ keserek aldÈfiÈ hediye atÈn üzengesini tutana verilen hediye gelinin kolunu tutarak onu bindirmeye götüren veya damadÈn evi yakÈn oldufiunda onu eve kadar götüren iki yakÈnÈ nikah nikahlamak nikah kÈymak nikahkÈyma

mehrbirr

nihak kÈyan

zengogirtin destgir

• 152 • Kurm ancî

festivités de mariage et lui servant de conseillère 2) garçonnet que l’on fait asseoir sur le genou de la mariée à son arrivée chez le marié avec le souhait qu’elle mette au monde un garçon défilé nuptial formé de femmes femme ou fille participant au défilé nuptial garçon d’honneur défilé nuptial voile de la mariée faire monter la mariée à cheval présent offert à celui qui se tient devant la porte d’entrée de la mariée au moment où on vient chercher celle-ci présent offert à celui qui se tient derrière la porte d’entrée de la chambre de la mariée au moment où on vient chercher celle-ci celui qui tient les rênes du cheval transportant la mariée cadeau donné au frère de la mariée lorsqu’il met la ceinture autour de la taille de la mariée cadeau offert à celui ou celle qui place la coiffe de la mariée cadeau offert à celui ou celle qui est assis(e) sur le coffre de la mariée cadeau obtenu par les jeunes gens se mettant en travers de la route du défilé nuptial cadeau offert à celui qui tient l’étrier du cheval de la mariée deux proches parents de la mariée qui la tiennent par le bras pour la faire monter à cheval ou l'accompagner chez le marié acte de mariage marier célébrer un mariage cérémonie de conclusion de mariage celui qui conclut l’acte de mariage

during the ceremonies) 2) small boy placed on the bride's knees upon her arrival at the bridegroom's home with the hope that she will bear a son wedding procession of women a girl or woman taking part in the procession bride-groom wedding procession bridal veil mounting the bride on a horse present offered to the person at the door of the bride's home when she is fetched away present offered to the person standing behind the bride's home when she is feched away the person holding the bride's horse's reins present given to the bride's brother when he puts the girdle on the bride present given to the person who places the crown on the bride's head present given to the person sitting on the bride's trunk present given to the young men barring the way of the procession present given to the person holding the bride's stirrup two of the bride's close relatives who hold her arms to help her mount the horse or who accompany her to the bridegroom act of marrigage to marry conclude a marriage celebrate the conclusion of a marriage official who concludes the marriage

mehrbirrî

nikahÈ kÈyÈlmÈÒ (düfiünü henüz yapÈlmamÈÒ)

bermehr, bedelmehr

nikahta erkek tarafÈnÈn kadÈnÈn gelecefii için vad ettifii güvence akçesi nikahÈna geçirmek (biçimsel olarak yapÈlan nikahlama) gelin damat gerdek için damat adayÈnÈn yÈkanma merasimi damat traÒÈ

mehr avêtin ser bûk zava serÒoya zava/ê rûkurkirina zava/ê paÒatiya zava/ê

gelinin damat evine gelmesi ile baÒlayan ve damadÈn gerdefie girmesine kadar süren ve çevredeki bekarlardan oluÒturdufiu adamlarıyla sürdürdüfiü beylifiidir

ÒabaÒ

1) dufiünlerde damat için toplanan para v.s. bafiÈÒta bulunanlarÈn isimleri toplulukta söylenerek yapÈlan merasim. 2) düfiünde çalgÈcÈlarÈn düfiüne katÈlanlardan topladÈklarÈ bahÒis gelinin damat evine getirilmesi berdel halinde gelinlerin götürülmeleri

guhastin veguhastin

berdêlî, berdil, pêguhork ailelerin karÒÈlÈklÈ olarak kÈzlarÈnÈ birbirine gelin vermeleri, berdel gerdek zifaf, gerdek berdan boÒama, boÒanma berzewac, xame evlilik çafiÈna gelmiÒ kÈz veya erkek, ergen kÈtan lê Òkestî evlilik çafiÈnÈ aÒmÈÒ genç kÈz zavayê navmalê iç güveyi çûyîna sermalê hewî, hêwî serhewiyê jinebî, bîjin mêrebî keç revandin revok

dul kadÈnla evlenen erkefiin kadÈnÈn evine taÒÈnmasÈ kuma kuma üstüne giden (evlenen) dul kadÈn dul erkek kÈz kaçÈrmak aynÈ kÈzÈ tekrar kaçÈran erkek

personne officiellement mariée mais le mariage n’est pas encore fêté somme promise par la famille du marié comme garantie d’avenir pour la mariée mariage formel, mariage blanc mariée, épousée marié, époux cérémonie de bains du marié cérémonie du rasage de la barbe du marié période de réjouissances incluse entre l’arrivée de la mariée et la nuit nuptiale, au cours de laquelle le marié accompagné de ses amis célibataires fête ses dernières heures de célibat l) argent collecté au cours des festivités de mariage pour venir en aide au marié, 2) pourboire collecté par des musiciens qui nomment et font l’éloge de leurs bienfaiteurs conduire la mariée chez le marié fête de mariage au cours de laquelle un frère et une sœur épousent une sœur et son frère mariage croisé où un frère et une sœur épousent une sœur et un frère chambre nuptiale divorce, répudiation fille ou garçon en âge de se marier vieille fille gendre qui habite chez ses beaux-parents épouser une veuve et s'installer chez elle co-épouse mariage d'une femme avec un homme déjà marié veuve veuf enlever une fille homme qui enlève pour la deuxième fois la même fille

person formally married but whose marriage festivities have not yet taken place amount of dowry personally guaranteed to the bride 'marriage' in name only, paper mariage bride bride-groom ceremony of the bride-groom’s bath ceremony of shaving the bride-goom period of festivities between the conclusion of the marriage and its consommation during which the bride-groom spends with his bachelor friends his last hours of little lord 1) money collected during the marriage festivities to help the bridegroom 2) tips collected by the musicians for singing the praises of the guests leading the bride to the bride-groom's home feast of of marriage, when a brother and sister are married to sister and brother double marriage between a brother and his sister with a sister and her brother nuptial room divorce, repudiation youth of marriageable age unmarried girl son-in-law living in his wife's family marry a widow and live in her house second wife marriage of a woman with an already married man widow widower to elope with a girl a man who elopes twice with the same girl

Kurm ancî • 153 •

revandî darika zava/ê nemêr nêremê, nêramê, nêrebûk koçek

kaçÈrÈlan kÈz gelin alayÈnÈ damda bekleyen damadÈn yanÈnda süslenen özel hazÈrlanmÈÒ ardÈç afiacÈ iktidarsÈz (cinsi) kÈz-ofilan, hünsa köçek, çengi

fille enlevée arbre décoré auprès duquel le marié attend l'arrivée de la mariée impuissant, impotent hermaphrodite danseur, danseuse

kidnapped girl ornamented tree beside which the bridegroom awaits the bride's arrival impotent hermaphrodite dancer

F e r h e n g o k a

Y ûsif û Z uleyxa Amadekar : ELÎ…ÊR kurdî hîn: dem, wext xewas serpoÒ bi yekdan: bi carekê çar û naçar pencik: penç, pençe zarî kirin; zarîn bikirr balîn kax: qesr, koÒk berzex

• 154 • Kurm ancî

tirkî an, vakit dalgÈç 1) baÒÈ örtülü, 2) baÒörtüsü birlikte, bir seferde ister istemez pençe inlemek, yalvarmak müÒteri, alÈcÈ baÒucu saray, köÒk 1) araf, 2) ince uzun kara parçası

fransîzî moment plongeur 1) qui a la tête couverte, 2) couvre-chef en une seule fois, ensemble volens nolens griffe gémir, supplier client chevet palais 1) purgatoire 2) isthme

îngilîzî a while, moment diver 1) whose head is covered, 2) head gear all at one, together willy-nilly paw, claw to groan, to implore customer, client bed (head), bedside palace 1) purgatory 2) isthmus